donderdag 1 maart 2018

UMO Kicking the Habit 2015


UNKNOWN MORTAL ORCHESTRA: ALLE SCHUIFREGELAARS OP LIEFDE


Het nieuwe, derde Unknown Mortal Orchestra-album Multi-Love is een rijk fluorescerende liefdesplaat geworden, die barstensvol zit met futuristische funk, glijdende R&B en opzwepende disco. Het album belichaamt een behoorlijke ommekeer voor Ruban Nielson (35). De Nieuw-Zeelander opende zijn beklemmende vorige album II met de woorden "Isolation can put a gun in your hand". In plaats van zichzelf te isoleren in eenzaamheid en verdovende middelen, tackelt hij op Multi-Love zijn problemen door alle schuifregelaars open te gooien op standje 'Liefde'. "Ik denk dat achter iedere relatie een leerproces zit."
De titel Multi-Love voelt als een radicaal larger than life-statement, dat het beeld van een doorsnee liefdesplaat met klassieke man-vrouw rolverdeling ver overstijgt. "Where's your God/She don't want to be man or woman/She wants to be your love", zingt Nielson met zijn herkenbare iele falsetstem in het titelnummer.
Multi-Love klinkt over de gehele linie ongegeneerd levenslustig, als een soort dubbele regenboog verspreid over negen liedjes. Door de plotse doorbraak met tweede album II beschikte Nielson dit keer over een groter budget. In plaats van dat geld te besteden aan een goede producer, besloot hij hevig te investeren in nieuwe apparatuur.
"Ik raakte op gegeven moment compleet geobsedeerd met het bouwen van mijn eigen apparatuur. Het is beetje een uit de hand gelopen hobby geworden," lacht een goedgemutste Ruban Nielson op een druilerige ochtend in Amsterdam. "Tijdens het maken van II was ik vooral bezig met het ombouwen van gitaren. Vervolgens wilde ik gitaren from scratch bouwen. Tijdens het schrijven van Multi-Love hield ik mij vooral bezig met een effectenpedaaltje dat geluid kan omzetten naar stroom. De frequentie van mijn gitaar werd gekoppeld aan een lichtsignaal in het rooster van mijn versterker, dat - afhangend van wat ik speelde - van kleur veranderde. Meer deed het ook niet. Toch vond ik dat fascinerend, de manier waarop geluid en elektriciteit in feite op dezelfde manier functioneren. Toen die gedachte bij me opkwam, begon ik me verder te verdiepen in oscillators. Al gauw bevond ik me in synthesizerland."
Nielson haalde diverse defecte synthesizers uit elkaar en verving bepaalde onderdelen met oudere varianten, waarbij sommige onderdelen stamden uit periodes waarin het woord 'synthesizer' nog niet eens bestond. Lang verhaal kort: Nielsons vingerafdrukken zijn letterlijk overal op het album terug te horen. Sterker nog, zijn hele familie heeft een hand in de totstandkoming van Multi-Love. Om even Sly Stone, een van Nielson’s grote helden, te citeren:"It's a family affair."
Whole lotta (multi)love
Op het spaarzame, melancholische II was die openingszin zo bepalend voor de gehele stemming: "Isolation can put a gun in your hand". Nielson legt het belang van zo'n eerste zin uit: "Ik heb sterk de behoefte om extreme gevoelens te uiten in mijn muziek. Volgens mij denk ik zelf ook in pure uitersten. Iedereen had het steeds over die zin, en mensen vroegen zich daardoor steeds af of ik zo'n gekwelde ziel ben. Je moet het juist meer zien als een universele uitdrukking. Op dat moment beleefde ik een dieptepunt, dus gebruikte ik dat gevoel als basis voor het hele album. Multi-Love is daar nog een voorbeeld van. Het is afgeleid van een moment waarop je meer liefde voelt dan je ooit voor mogelijk hield."
De eerste woorden op het derde UMO-album roepen een beduidend ander beeld op: “Multi-Love checked into my heart/and trashed it like a hotelroom"
De in puin geslagen hotelkamer. Daar kiest Ruban Nielson even een heus rocksterren-cliché. "Ik ontwaakte zelf in een smerige hotelkamer toen ik die zin bedacht. De avond daarvoor heb ik zitten feesten en zuipen met een stel mensen," herinnert Nielson zich vaag. “Ik moest toen denken aan een meisje dat ik leerde kennen, waardoor die twee situaties plots naast elkaar kwamen te staan. Mijn hart voelde op dat moment precies als die hotelkamer, compleet in een puinhoop."
Maar waaróm begint Multi-Love met dat typische rockcliché? Nielson: "Als tiener was ik gigantisch fan van Led Zeppelin en Jimmy Page. Vooral ook vanwege het feit dat (Page) gefascineerd was door het occulte. Dat rocksterrenbestaan heeft voor mij altijd een zekere mystiek gehad, zelfs nog voordat ik gitaar leerde spelen. Ik raakte al vroeg in mijn leven ontzettend geïnteresseerd in alles rondom Led Zeppelin en al die eind jaren zestig, begin jaren zeventig rockster-clichés."
Het kan haast geen toeval zijn dat Nielson verwijst naar het tijdperk van de flower power, hallucinerende middelen en vrijmoedig hedonisme. Oftewel, de generatie waar zijn ouders ook vandaan komen. Op zijn negentiende krijgt Nielson zijn eerste gitaar van vader Chris, van beroep jazztrompettist en sessiemuzikant. Zijn moeder is minstens zo muzikaal: een zangeres, pianiste en danseres uit Oahu, Hawaii. Nielson’s ouders ontmoetten elkaar in Los Angeles toen ze samen op tournee gingen met cultzanger John Rowles. Toen de vonk eenmaal aansloeg vertrokken ze naar Auckland, waar ze Nielson en zijn broer Kody grootbrachten.
Muziek was vanzelfsprekend genoeg altijd en overal binnen handbereik, al was het leefmilieu niet altijd even stabiel. Nielson: "Ik voelde me altijd een beetje buitenbeentje, want ik kom vanuit verschillende achtergronden. Maar in plaats van heimwee te hebben, probeer ik me overal even thuis te voelen. Het is beter om er op deze manier naar te kijken. Ik ervaar het nu als iets positiefs." Als prille twintigers begonnen Kody en Ruban de punkband The Mint Chicks, maar in tien jaar tijd kreeg de band nauwelijks voet aan wal buiten de Nieuw-Zeelandse grens. The Mint Chicks implodeerde na een heftige ruzie tussen de twee broers.
Na de breuk van The Mint Chicks keert Nielson zijn ambities in de muziek definitief de rug toe. Hij verhuist met gezin naar Portland, Oregon en neemt daar een baantje als grafisch ontwerper. De jeuk om gitaar te spelen blijft gelukkig: als hobby neemt hij nog fervent nieuwe muziek op. Een liedje dat hij destijds schreef, het funky, super lo-fi opgenomen Ffunny Ffrends, gooit hij op een dag klakkeloos online. Compleet onverwacht schopt het nummer het tot een wereldwijde bloghit. Nielson, nog altijd cynisch, blijft bescheiden onder de aandacht, corresponderend onder een schuilnaam met de belangstellende media. Uitgerekend zijn vrouw overtuigt hem ervan om uit zijn schulp te kruipen en een nieuwe doorstart te maken, dit keer als Unknown Mortal Orchestra.
Zee van bewustzijn
Het archetype rockster dat Nielson eerder aanstipte lijkt sinds het oprichten van UMO een klein beetje achterhaald. Plots is muziek maken een 24/7 baan om zijn gezin mee te onderhouden, geen excuus om zichzelf compleet van de kaart te laten gaan. Toch belandt Nielsons leven vroeg of laat weer op een dwaalspoor, want in die constante roes van spelen en reizen liggen verleidingen als seks en drugs dagelijks op de loer. Nielson: "Het succes overviel me enorm. Maar tot op heden probeer ik mijn leven ook niet bepaald onder controle te houden. Ik zoek constant naar bizarre, interessante ervaringen, situaties die misschien niet per se gezond zijn voor mij. Ik raak dan niet snel geïntimideerd. Het liefst wil ik zien waar sommige situaties naartoe leiden."
Nielson kijkt ons listig aan met zijn typisch ondeugende puppieogen, nonchalant de schouders ophalend. "Geen idee of ik van nature zo ben als persoon, of dat het de muzikant in mij is die zoekt naar inspiratie."
Dat muziek een substantiele, bindende factor is voor de Nielsons, mag je gerust een understatement noemen. "In mijn familie zijn drugsproblemen en muziek de enige twee consistente dingen," relativeert Nielson, met nog een kort verontschuldigend lachje erachteraan. "Ik had een moelijke jeugd. Toen ik opgroeide worstelde mijn vader met drank en drugs. Het was een traumatische ervaring voor me." Na de doorbraak van UMO verslechterde het contact met zowel zijn vader als zijn moeder steeds meer. Nielson sprak zijn moeder op een gegeven moment totaal niet meer.
Nielson: "Ik denk dat er achter iedere relatie een leerproces zit. De meeste drugsverslaafden zijn vaak hele intelligente, gevoelige mensen. De reden waarom ze uiteindelijk verslaafd raken, is omdat ze bepaalde waarheden ondervinden. Voor mij is drugsverslaving - of zelfs depressie, schizofrenie en bi-polaire stoornis - de donkere kant van iets dat eigenlijk heel nuttig is voor de maatschappij. Je hebt gewoon verschillende menselijke toestanden met positieve of negatieve uitwerkingen. In het geval van een negatieve uitwerking is er vaker wel dan niet sprake van miscommunicatie. Ik heb artikelen gelezen die een verband tussen creativiteit en depressie, of bepaalde geestelijke stoornissen, leggen. Er zijn studies die beweren dat mensen als Albert Einstein en Stanley Kubrick 'zogenaamde' stoornissen in de familie hebben, of zelf aan dat soort stoornissen lijden."
Op het afsluitende nummer Puzzles noemt Nielson Einstein opnieuw: "Einstein's brain is kept at Princeton University/please don't ask it questions." Nielson schreef het nummer tijdens de rellen in Ferguson. "Ik woon slechts zeven jaar in Amerika. Hoe meer ik met de Amerikaanse cultuur in aanraking kom, hoe duidelijker het wordt wat mij wel en niet aanstaat. Ik voel me verbonden met de rijke Amerikaanse muziekgeschiedenis, maar veel van de mythes die spelen rondom Amerika zijn complete leugens. Aan die losse eindjes trekken is af en toe best ontnuchterend."
Op Multi-Love ondermijnt UMO verdeeldheid met een overvloed aan liefde, terwijl de verdeeldheid rond het Ferguson-drama doorzette als een vicieuze cirkel: een haatmisdrijf dat escaleerde naar nóg meer rellen, nóg meer leed en nóg meer onrust. "Wanneer een gezagshebbende dat gezag misbruikt, vind ik het niet zozeer vreemd of negatief dat mensen in protest gaan. Soms moet je een WalMart of iets dergelijks slopen om iemands aandacht te trekken. Want zo'n WalMart kost iemand goed geld. Als er überhaupt gerechtigheid was, dan was het niet nodig geweest om zo hevig te demonstreren."
"Is it wrong to have a zone that isn't monochrome?", vraagt Ruban even later in het nummer. "Ik ben afgelopen jaar geïnteresseerd geraakt in biocentrisch altruïsme, het idee dat we allemaal in een zee van bewustzijn zwemmen. Het maakt ons zelfbewust en menselijk, zonder gebonden te zijn aan een godsdienst of politieke ideologie. Ik bedoel, wat als er een rekensom bestaat die ervoor kan zorgen dat wij nooit zullen sterven? Dat lijkt me een technologie die de mensheid kan redden van zichzelf. Om een zwaar onderwerp te noemen: de heilige oorlog tussen Westerse maatschaven ontsproten uit het christendom en de islam. Wat als er een wetenschappelijke manier was om die twee kanten te verenigen?"
Volgens Nielson kun je de nadruk op de overeenkomsten boven geschillen ook betrekken op muziek: "Philip Glass beschrijft zijn muziek als een soort onuitputtelijke rivier waar hij ideetjes uit vist. Iemand als Stevie Wonder zou zijn talent misschien eerder beschrijven als geschenk van God. In feite komt het op precies hetzelfde neer. Je weet niet wat die mysterieuze bron precies is, maar je haalt er dingen uit die groter zijn dan jezelf. Dat je plots een liedje schrijft en denkt: 'wow, heb ík dat gedaan? Zo goed ben ik toch niet?' Het is een spannend idee, zo'n zee van bewustzijn. Liever dat dan een wereld dienend als een groot toneelstuk waarin wij slechts acteurs zijn."
"Ik wil niet in mijn eentje succesvol zijn"
Nielson herstelt op Multi-Love de verbroken relaties met zijn eigen naasten, evenzeer nadruk leggend op overeenkomsten boven de geschillen. Zowel zijn vader als broer Kody (die nu met eigen project Silicon aan de weg timmert) spelen mee op het album. "Samen met mijn vader en mijn broer aan dit album werken is onderdeel geweest van ons gezamenlijke heelproces. Drugs zijn in mijn familie altijd het probleem geweest, en muziek is tot dusver altijd het antwoord. Met muziek communiceren we het beste met elkaar. Ik wil ook niet in mijn eentje succesvol zijn, maar dat succes delen met mijn familie en vrienden. Het blijven communiceren met mensen is voor mij het belangrijkste dat er is. Ik probeer voor iedereen om me heen altijd alles beter te maken."
Ook met zijn moeder heeft Nielson inmiddels weer contact. Ze delen door hun gezamenlijke achtergrond een diepe fascinatie voor de Hawaiiaanse cultuur. Nielson: "In de Hawaiiaanse mythologie bestaat er een halfgod genaamd Mãui die alom bekend staat als bedrieger. In heel veel inheemse culturen heb je dit soort helden. Een persoon met veel talent, maar tegelijkertijd gekweld door veel problemen. En daardoor vaak bezwijkt onder zijn of haar eigen ego."

Die gedachte komt veelvuldig aan bod in een van Nielsons favoriete boeken, The Trickster Makes The World van Lewis Hyde. Hyde beschrijft de bedrieger als een noodzakelijk kwaad. "Ik besef me dat in zo'n beetje alle vormen van cultuur twee soorten helden zijn. Het Jezusfiguur, de onschendbare macht en absolute belichaming van al het goede. En de bedrieger, die ondanks persoonlijke tekortkomingen toch mensenlevens op een positieve manier beïnvloedt." Multi-Love brengt zowel de bedrieger als het Jezusfiguur op een dezelfde golflengte. Op Like Acid Rain schetst Nielson Jezus zelf als bedriegende drugsdealer ("Jesus doesn't know my name/He charge me fifty bucks a gram").
Wat dat betreft gooit Nielson liever zijn vuile was op straat dan dat hij een zich voordoet als schijnheilige goedzak. "Ik voel me verplicht aan mensen die mijn platen kopen en mijn shows bezoeken om in mijn muziek een zo authentiek mogelijk beeld van mezelf te schetsen. Die verplichting voel ik voor mezelf nog meer, want ik wil graag mijn leven in kaart brengen voor mijn twee kinderen. Ik wil dat ze later begrijpen wie ik precies ben. Daarom heb ik deze tattoo laten zetten..." Hij trekt zijn kraag eventjes omlaag om de opvallende tatoeage, een groot oog onder zijn nek, te laten zien. "Als iemand niet met mij wil praten omdat hij mijn tatoeage afschrikwekkend vindt, is dat is een eigen keuze. Ik denk precies zo over mijn muziek. Ik zoek geen sympathie door mezelf te projecteren als iets wat ik niet ben."
Waarom ook niet? Nielson's grote muzikale voorbeelden, Sly Stone, Kurt Cobain, en ja, ook Jimmy Page, maakten er soms net zo goed een grote puinhoop van. "Vroeger liet ik mezelf toe om mijn helden te bewonderen. Ik dacht van jongs af aan dat mijn helden perfect moesten zijn. Nu is dat niet meer zo. Mijn leven ervaar ik nu als een groot proces. Ik wil beter en beter worden, maar zodra ik de fout in ga voel ik me minder snel schuldig. Ik laat mezelf toe om fouten te maken… Wacht, laat ik het zo zeggen: ik laat mezelf juist niet toe om fouten te maken, maar voor wie een boeiend leven wil lijden, gaan dingen niet altijd volgens plan."
Acceptatie
Wat is nu het verhaal achter het meisje waar Nielson aan moest denken in die smerige hotelkamer? Is Nielson niet gelukkig getrouwd? Het blijkt dat Nielson en zijn vrouw afgelopen jaar verwikkeld waren in een intense liefdesdriekhoek. In deze Pitchfork-longread vertelt Nielson er uitgebreid over, hoe drie hopeloos verliefde mensen een jaar lang samen optrokken. Nielson ontmoette een 18-jarig meisje in Tokyo, zij zocht via social media weer contact met Nielson’s vrouw Jenny. En zo geschiedde. Een bizarre situatie natuurlijk, desalniettemin eentje met een (naar eigen zeggen) positieve uitwerking. Jenny, die hem eerder al overtuigde verder te gaan als UMO, droeg deze 'multi-relatie' min of meer aan.
Nielson kan soms niet geloven dat zijn vrouw zijn persoonlijke gebreken niet alleen accepteert, maar juist ook omarmt. "Mijn vrouw tolereert mij in periodes waarin ik mij compleet egocentrisch gedraag. Soms vraag ik me af waarom ze geen makkelijker persoon heeft gekozen om mee samen te leven. Ze heeft ongekend veel geduld voor mij, en ze gunt me voldoende ruimte om dingen een plek te kunnen geven. Ik denk we daarom samen gelukkig kunnen blijven. Volgens mij koos ze voor mij, omdat ze, net als ik, wil zien waar het avontuur strandt. We leiden samen een behoorlijk interessant leven, al zeg ik het zelf."
"Ik denk dat zij het ergens wel amusant vindt…", gaat hij verder. "…het feit dat ik zo neurotisch om mijn eigen as blijf cirkelen. Soms voel ik me meer haar huisdier dan haar man, iemand die ze kan vertroetelen en zo nu en dan in het wild mag loslaten. Ik voel mij best gezegend. Aan de andere kant, de meeste mensen die ik ken behandel ik precies hetzelfde. Mijn vriendenkring bestaat uit figuren met ontzettend veel problemen, maar ze zijn het ondanks dat waard om als individu te leren kennen. Dát zijn precies het soort mensen met wie ik de rest van mijn leven wil delen. Zij kleuren het leven tenminste nog op een bijzondere manier in."
Multi-Love verschijnt op 25 mei bij Jagjaguwar/Konkurrent en op dezelfde avond staat Unknown Mortal Orchestra in het Amsterdamse Bitterzoet. Silicon, de band van Ruban Nielson's broer Kody, zal op deze avond het voorprogramma verzorgen. In de zomer staat UMO op het Valkhof Festival, op 20 september in TivoliVredenburg.